Δίστασα ν’ απαντήσω θετικά στην πρόσκληση. Αυθόρμητα ήρθε στο μυαλό μου το ποίημα του Μπρεχτ «Άσχημη εποχή για ποίηση». Με παρακινούσε βέβαια να συμμετάσχω στην εκδήλωση το γεγονός ότι ήταν αφιερωμένη στους/στις πρόσφυγες, όμως ο γενικός τίτλος της, «Βραδιά ωραίων λέξεων», παρόλο που αποτελεί πια παράδοση εξαιρετικά επιτυχημένων εκδηλώσεων στον Χορτιάτη εδώ και πολλά χρόνια, σε σχέση με το συγκεκριμένο θέμα τροφοδοτούσε τους δισταγμούς μου. Τις πιο ωραίες λέξεις της γλώσσας μας τις χρησιμοποίησαν ήδη για να ονοματίσουν τις άνομες πράξεις τους οι γεννήτορες της προσφυγιάς και οι διώκτες των προσφύγων – «Σοφία» οι πνιγμοί στη Μεσόγειο, «Ξένιος Ζευς» οι εγκλεισμοί και οι παράνομες επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα- που να περισσέψουν ωραίες λέξεις για τους ξεριζωμένους!
Οι στίχοι του Μπρεχτ, από τα χρόνια του δικού του ξεριζωμού, με συνόδευαν στη διαδρομή μου προς τη βυζαντινή εκκλησία του Χορτιάτη:
«Αφού ξέρω: μόνο ο ευτυχισμένος
Είναι προσφιλής. Τη δική του φωνή
Την ακούν ευχάριστα. Το πρόσωπό του είναι ωραίο».
Φτάνοντας όμως εκεί οι σκέψεις και η διάθεσή μου άρχισαν ν’ αλλάζουν. Μπροστά στην ερειπωμένη εκκλησιά, που μέχρι σήμερα δεν αξιώθηκε αυτή η χώρα να τη φέρει στην παλιά της ομορφιά, μεγάλο το πλήθος του κόσμου, ξαφνιάζει η σύνθεσή του: όλες οι ηλικίες μαζεμένες, καμιά δε λείπει. Και μετά η αποκάλυψη: τρεισήμισι ώρες απαγγελίες, αναγνώσεις, θεατρικά δρώμενα, μουσική και τραγούδια αποδεικνύουν ότι υπάρχουν άσχημες εποχές, σφραγισμένες από πόνο, δάκρυα και απελπισία, όμως άσχημες εποχές για ποίηση υπάρχουν μόνον για εκείνους που δεν αισθάνονται τον πόνο των άλλων, δεν αναζητούν τα αίτια του και, κυρίως, δεν ενδιαφέρονται να συμπαρασταθούν έμπρακτα σ’ εκείνους που πονούν και υποφέρουν. Γι’ αυτούς, βέβαια, η δυστυχία γύρω τους δεν είναι τίποτε άλλο και τίποτε περισσότερο από μια ενοχλητική σκιά στην προσωπική τους ευτυχία και πρέπει να απαγορεύεται να δείχνει το άσχημο πρόσωπό της στις γαλάζιες ακτές των παραθεριστών και στις πόλεις της καλοκαιρινής ραστώνης. Γι’ αυτούς, μακριά τους πρέπει να μεταφέρονται οι δυστυχισμένοι, ώστε να μη χαλούν το πλάνο με το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας και με τα γεμάτα παιδικές αναμνήσεις γραφικά χωριά. Όμως τούτοι, για τους οποίους «μόνο ο ευτυχισμένος είναι προσφιλής», δεν βρίσκονται σήμερα στο προαύλιο της βυζαντινής εκκλησίας του Χορτιάτη.
Εδώ βρίσκονται οι άλλοι. Αυτοί που έμαθαν να ευτυχούν καταπολεμώντας τη δυστυχία που υπάρχει γύρω τους κι’ όχι απομακρύνοντας από το οπτικό τους πεδίο τους δυστυχισμένους. Αυτοί «οι άλλοι» είναι πάρα πολλοί, πλειοψηφία στην κοινωνία, και αποδεικνύουν σήμερα ότι μπορεί οι ωραίες λέξεις να χρησιμοποιούνται από τους ισχυρούς του κόσμου για να χειραγωγούν τους ανθρώπους, αλλά στο χέρι μας είναι να τις χρησιμοποιούμε για το σκοπό που γεννήθηκαν: όχι μόνο να περιγράφουν την ομορφιά του κόσμου αλλά για να συμβάλλουν ώστε αυτός ο κόσμος μας να γίνει ακόμη πιο ωραίος, που πάει να πει να γίνει πραγματικά ανθρώπινος.
Δεκάδες οι συντελεστές της μοναδικής αυτής εκδήλωσης. Μαθητές και μαθήτριες των σχολείων του Χορτιάτη μαζί με τις/τους εκπαιδευτικούς τους, ακτιβιστές της αλληλεγγύης, ηθοποιοί, τραγουδιστές/τραγουδίστριες, μουσικοί, Σύριοι πρόσφυγες επέλεξαν εντελώς αυτόνομα έργα τέχνης που αναφέρονται στην προσφυγιά. Ακόμη και οι ειδήμονες εντυπωσιάστηκαν από τον τεράστιο πλούτο και την ποικιλομορφία των έργων. Γιατί όμως; Η ξενιτειά και η προσφυγιά αποτελούν διαχρονικά φαινόμενα στην ανθρώπινη ιστορία, και ο θεσμός της «φιλοξενίας» αποτελεί το πέρασμα του ανθρώπου από τη βαρβαρότητα στην πολιτισμένη κοινωνία. Για το λόγο αυτό η «βραδιά ωραίων λέξεων» δικαιολογημένα μπορεί να χαρακτηριστεί ως η κατ’ εξοχήν «πολιτιστική εκδήλωση» αυτού του καλοκαιριού, καθώς δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες φυτοζωούν και υποφέρουν σε τόπους βαρβαρότητας, για τους οποίους καταχρηστικά χρησιμοποιούνται οι τόσο ωραίες λέξεις «Κέντρα Φιλοξενίας».