από http://tvxs.gr/news/ellada/germanos-dikastis-dikaionei-tin-ellada-gia-tis-polemikes-apozimioseis

«Εύλογη» χαρακτηρίζει την ελληνική διεκδίκηση των αποζημιώσεων και του αναγκαστικού κατοχικού δανείου Γερμανός δικαστής του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου. Την είδηση μεταδίδει το γερμανικό περιοδικό Spiegel σε δημοσίευμα του που επιγράφεται «Δίκαιες απαιτήσεις».

Μιλώντας στο γερμανικό περιοδικό ο δικαστής Ντίτερ Ντάιζεροτ δηλώνει πως «αρκετά στοιχεία συνηγορούν υπέρ του ότι πρόκειται για δάνειο», και χαρακτηρίζει εύλογη την ελληνική απαίτηση για την αποπληρωμή του. Ο Ντίτερ Ντάιζεροτ πάει κι ένα βήμα παραπέρα ανοίγοντας τον δρόμο και για τις αποζημιώσεις μεμονωμένων θυμάτων της ναζιστικής Κατοχής, λέγοντας πως οι αξιώσεις τους θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν.

Όπως τονίζει ο Γερμανός δικαστής «η Ελλάδα δεν παραιτήθηκε από τις απαιτήσεις της», καθώς όπως τονίζει δεν εκφράστηκε κάτι τέτοιο γραπτώς και «δεν υπάρχει παραίτηση μέσω της σιωπής».

Ως δίκαια διέξοδο στο ζήτημα ο Ντάιζεροτ προτείνει την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, για το οποίο όμως απαιτείται συμφωνία του Βερολίνου, ή εναλλακτικά στο Δικαστήριο Συμβιβασμού και Διαιτησίας του ΟΑΣΕ.

Όταν οι αποζημιώσεις του Διστόμου απασχόλησαν την Χάγη

Το 1995 επιζώντες αλλά και συγγενείς των 218 θυμάτων της σφαγής του Διστόμου καταθέτουν ομαδική αγωγή κατά του γερμανικού δημοσίου, ζητώντας αποζημίωση για ψυχική οδύνη αλλά και για τις καταστροφές που προκάλεσαν τα ναζιστικά στρατεύματα πυρπολώντας και λεηλατώντας τα σπίτια του χωριού, στις 10 Ιουνίου του 1944. Δύο χρόνια αργότερα, το 1997, με την υπ’ αριθ 137/97 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, επιδικάζει αποζημίωση για ψυχική οδύνη στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας του Διστόμου. 

Η απόφαση προκαλεί την άμεση αντίδραση της γερμανικής πλευράς με εκπροσώπους του γερμανικού Δημοσίου να προσφεύγουν στο Εφετείο Αθηνών. Το Εφετείο κρίνει σωστή την απόφαση του Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, με αποτέλεσμα η Γερμανία να προσφύγει στον Άρειο Πάγο κατά της απόφασης του Εφετείου, με το επιχείρημα της ετεροδικίας, δηλαδή υποστηρίζοντας ότι δεν είναι δυνατόν να δικάζεται σε ξένη χώρα για τα εγκλήματα που διέπραξε στο παρελθόν. Το αίτημα αναίρεσης της απόφασης εκδικάζεται το 2000 ενώπιον του Αρείου Πάγου, ο οποίος με την υπ΄ αριθ. 11/2000 απόφαση της Ολομέλειας του, και με 16 υπέρ 4 κατά, απέρριψε την προσφυγή των Γερμανών.

Η Γερμανία αρνείται εκ νέου την καταβολή, το ελληνικό υπουργείο Δικαιοσύνης δεν προχωρά σε αναγκαστική δήμευση γερμανικής περιουσίας επί ελληνικού εδάφους και το δικαστικό μέτωπο μεταφέρεται στην Φλωρεντία που το 2008 κηρύσσει  εκτελεστή την απόφαση της Λιβαδειάς στην Ιταλία. Η Γερμανία αφού έρθει αντιμέτωπη και με τον ιταλικό Άρειο Πάγο προσφεύγει το 2009 στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το οποίο τάσσεται κατά των θετικών αποφάσεων των ιταλικών δικαστηρίων με βασικό νομικό επιχείρημα το δικαίωμα στην ετεροδικία.

«Δυστυχώς μετά την έκδοση της απόφασης της Χάγης επικράτησε η άποψη ότι η υπόθεση του Διστόμου χάθηκε, πράγμα που είναι απολύτως ανακριβές», σχολίαζε πριν λίγο καιρό στο tvxs.gr η Χριστίνα Σταμούλη, που κρατά το νομικό φάκελο της υπόθεσης Δίστομο και είναι και η ίδια μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.

Όπως είχε εξηγήσει: «Καταρχήν στη Χάγη η Ελλάδα παρενέβη ως μη διάδικος. Αυτό σημαίνει ότι η απόφαση της Χάγης δε δεσμεύει την Ελλάδα. Και δεύτερο και πιο σημαντικό ίσως για την ουσία της υποθέσεως είναι ότι η απόφαση της Χάγης έκρινε τρία θετικά σημεία κι ένα αρνητικό». «Τα τρία θετικά είναι ότι αναγνώρισε την πολιτειακή συνέχεια της σημερινής ενωμένης Γερμανίας, ότι οι πράξεις που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1940-1941 είναι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τρίτον -που από εδώ πηγάζει και η παρεξήγηση ότι η υπόθεση χάθηκε- ότι αυτού του είδους οι αποζημιώσεις τις οποίες αναγνώρισε ότι οφείλει η Γερμανία δεν κρίνονται ενώπιον δικαστηρίων αλλά πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διακρατικών διαπραγματεύσεων και συμφωνιών. Έτσι λοιπόν ουσιαστικά η Χάγη πήγε να κλείσει την πόρτα των δικαστικών διεκδικήσεων». «Μόνο όμως ενώπιον των ιταλικών δικαστηρίων τα οποία δεσμεύσει η απόφαση», είχε τονίσει.

“Σου γράφω όπως μου ζήτησες ότι κρατάω στη μνήμη μου από την τραγωδία του χωριού μας. Ήσυχη ήταν η αυγή της 23ας Απρίλη 1944. Ξάφνου κροταλίσματα πολυβόλων και κρότος οβίδων τάραξαν την ησυχία του πρωινού και τον ύπνο όσων κοιμούνταν. Τρομαγμένοι οι κάτοικοι σηκώθηκαν να πληροφορηθούν τι γίνεται. Φωνές, πολλές φωνές από παντού ακούγονταν: Οι Γερμανοί! Ήρθαν Γερμανοί!”

Έτσι ξεκινάει την διήγησή του, μια διήγηση άφατου πόνου, άδικου αίματος και παράλογης ανθρωποθυσίας, ο Μανώλης Τασιώνης, γυρνώντας, χρόνια μετά τον εφιάλτη, πίσω στην μέρα που σημάδεψε την ζωή και την μνήμη των παιδικάτων του.
  
Το έτος είναι το 1944, η περιοχή είναι η Εορδαία, το χωριό είναι η Καστράνιτσα, που υποδέχθηκε στα χώματα του τους ξεριζωμένους πρόσφυγες του 22, για να γνωρίσουν 22 μόλις χρόνια μετά, σχεδιασμένη από τον ίδιον στρατό, μια έξω από τον νου του ανθρώπου κτηνωδία.
 
Η Καστράνιτσα, ένα πλούσιο από τον μόχθο κεφαλοχώρι με συνεχή οικιστική παρουσία από την αρχαιότητα (Μακεδονικοί τάφοι με ελληνικές επιγραφές, παλαιοχριστιανικοί ναοί κλπ) και σημαντικό πολιτισμό (καταγωγή της οικογένειας Χριστομάνου), το τότε σλάβικο όνομα του οποίου υποβλήθηκε σε εξελληνισμό και σήμερα αποκαλείτε Πύργοι, συστέγαζε αρμονικά διωγμένους όχι μόνο ενός είδους: Αρκετούς μικρασιάτες πρόσφυγες που το καναν κεφαλοχώρι και λίγους σλαβομακεδόνες, που όλοι μαζί το ανέδειξαν με την αντίσταση τους στον κατακτητή στο περήφανο ανταρτοχώρι της περιοχής. Κάρφος στο μάτι φρονοβλαβών δοσίλογων στυλ Πούλιου αλλά κι αφιονισμένων γκεσταπιτών, γνώρισε ίσως ένα από τα πλέον βάρβαρα ολοκαυτώματα στην Ευρώπη. Ολοκαύτωμα που όμως δεν έτυχε ποτέ αντίστοιχης με την σημασία του ιστορικής αναφοράς, για λόγους που δεν είναι του παρόντος κειμένου αλλά σχετίζονται γενικά με τους τρόπους ξεπλύματος του δοσιλογισμού (κι άρα και του ναζισμού) και ειδικά με τους τρόπους πρόσληψης του “άλλου” ή του “απόμακρου δικού” στον χώρο της Μακεδονίας, στο μετεμφυλιακό ελληνικό μόρφωμα.

Στην περίπτωση της Καστράνιτσας (όπως και του Χορτιάτη με τους βιασμούς και τα ξεκοιλιάσματα εγκύων) δεν έχουμε τον συνήθη, τακτικό στρατό που εκτελεί ομαδικά, αλλά, (προάγγελμα ενός σπαρακτικού εμφύλιου όπου τα πάθη εκδηλώνονται “Μεσογειακά”) ένα τετραήμερο όργιο σαδισμού που οδήγησε τελικά στο ανείπωτο.
 
Συνεχίζει ο Τασιώνης: Ανάστατοι όλοι ξεχύθηκαν στους δρόμους παίρνοντας μαζί τους ότι προλάβαιναν με κατεύθυνση το βουνό... Οι πυροβολισμοί που ακούγονταν μέσα στο χωριό δεν άφηναν καμιά αμφιβολία για τις προθέσεις τους. Πυροβολώντας αδιάκριτα όποιον προσπαθούσε να ξεφύγει, έμπαιναν μέσα στα σπίτια και οδηγούσαν τους ανθρώπους στο χώρο κοντά στην εκκλησία της Παναγίας, όπου βρισκόταν το Νεκροταφείο της συνοικίας αυτής. /.../ Αφού συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους, τους βάλανε στη σειρά κι έστησαν μπροστά τους τα πολυβόλα. Τρόπος να το σκάσει κανείς δεν υπήρχε. Μήτε δυνατότητα καμιά. Ωστόσο, δεν έλειψαν κι εκείνοι που αρνήθηκαν να δεχτούν το θάνατο με σταυρωμένα χέρια. Όσο κι αν οι πιθανότητες σωτηρίας ήταν περιορισμένες, ξεχύθηκαν προς το παρακείμενο ρεύμα και τους λόφους. Η φωτιά των πολυβόλων δεν τους άφησε να ζήσουν για πολύ./.../

Στις 26 του Απρίλη, μέρα Τετάρτη, αποφασίσαμε να κατεβούμε πιο χαμηλά, με την ελπίδα πως θα βρίσκαμε μέσα στις ρεματιές γυναικόπαιδα της απάνω συνοικίας, που θα είχαν πάρει μαζί τους ψωμί. Ίσως μας έδιναν λίγο. Τέσσερες μέρες είχαμε να βάλουμε μπουκιά στο στόμα μας. Πραγματικά συναντήσαμε κάμποσους συγχωριανούς. Εκεί πληροφορηθήκαμε ότι το ίδιο το πρωί οι Γερμανοί είχαν ξετρυπώσει σ' άλλο σημείο της ρεματιάς καμιά διακοσαριά συντοπίτες και τους πήραν μαζί τους στο χωριό.Δεν ξέραμε ακόμα τι φοβερή μοίρα τους περίμενε.

Σύμφωνα με μαρτυρία της μικρής τότε Κατίνας Τουφεξή, από τα ελάχιστα παιδιά που διασώθηκαν, «η μυρωδιά καμένης ανθρώπινης σάρκας ήταν έντονη μέσα στα ερείπια και τα αποκαΐδια». Και πώς όχι; Η εκκλησία του χωριού (και πιο συγκεκριμένα οι αχυρώνες κάτω από την Εκκλησία της Μεταμόρφωσης) μετράπηκε σε κλίβανο, σ' ένα φριχτό φούρνο, που έκαψε ζωντανούς τους έγκλειστους, άνδρες γυναίκες, παιδιά και μωρά γεννημένα κι αγέννητα. Ο τελικός απολογισμός του ολοκαυτώματος καταμετρά 341 νεκρούς. Ο αριθμός αυτός εκτιμάται ότι είναι ακόμα μεγαλύτερος αγγίζοντας τους 400. Η ολοσχερής καταστροφή των αρχείων της κοινότητας και η μη επιστροφή έκτοτε στο χωριό κάποιων οικογενειών καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την εξακρίβωση του τελικού αριθμού των θυμάτων. Το 1951 που μετρήθηκαν βρέθηκαν μόνον 978, πολλοί λίγοι, αφού γύρω στους 1000, τραυματισμένοι ψυχικά και διωγμένοι κοινωνικά, έλειπαν και οι πιο πολλοί δεν εντοπίστηκαν ποτέ. Κι αν προσθέσουμε σ αυτούς και τα θύματα του διπλανού Μεσόβουνου...

Κι όμως! Ακόμη και στην κόλαση υπήρξαν ρωγμές μιας ξεχασμένης ανθρώπινης φύσης, έτοιμη να φυτρώσει ρωμαλέα στην άκαιρη κι όμως πολύτιμη ελπίδα της στα πιο άγρια μέρη από το πουθενά: Ο Περικλής Μελκόπουλος είχε χωθεί με τη γυναίκα και τα τέσσερα παιδιά του σε μια κρυψώνα. Το κλάμα του μικρότερου παιδιού τούς πρόδωσε. Ο Γερμανός στρατιώτης που τους ξετρύπωσε, αντί να τους εκτελέσει με νοήματα τους έδωσε να καταλάβουν πως πρέπει να πνίξουν το μικρό για να μην τους εντοπίσουν τα Ες Ες από τα κλάματά του. Οι γονείς αρνήθηκαν και η οικογένεια έπειτα από πολλές περιπέτειες σώθηκε. Μέσα στη βαρβαρότητα του πολέμου και μια στάλα φωτός, ένα χέρι που απλώθηκε για να απονείμει ζωή, όχι θάνατο. Και μάλιστα θηριώδη θάνατο.
   
Το σκοτάδι, όπως η νυχτερίδα, αντιπαλεύει το Φως: οι Γερμανοί παίρνουν την Δασκάλα, την Αναστασία Σιούλη, και τον Κώστα Βερβέρη, τους 2 “διανοούμενους” τπυ χωριού, και τους υποχρεώνουν, σε μια σημειολογία διαρκώς επανερχόμενης βαρβαρότητας, να σκάψουν τον τάφο τους με τα ίδια τους τα χέρια!
   
Και το υπόλοιπο χωριό παραδόθηκε στις φλόγες. Καταστράφηκε, ερειπώθηκε, δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα. Δεν απέμεινε ούτε ένα δείγμα από τα μακεδονικού τύπου αρχοντικά με τα σαχνισιά που διέθετε. Λίγο προτού πυρποληθεί, οι συνεργάτες των Γερμανών από παρακείμενο χωριό λαφυραγώγησαν τις περιουσίες των κατοίκων του, μεταφέροντας στο χωριό τους ακόμα και τις προίκες των ανύπαντρων κοριτσιών. Η ύβρις όμως  -με την αρχαιοελληνική της σημασία- επισημαίνει ο τραγικός μάρτυρας, ολοκληρώθηκε, αφού οι νεκροί μας έμειναν άταφοι, βορά στα άγρια θηρία. Επειτα από δέκα μέρες και πλέον, εκλιπαρώντας την άδεια του κατακτητή σαν μια συλλογική Αντιγόνη, δειλά δειλά επέστρεψαν οι λίγοι επιζήσαντες που ειχαν βρεθεί στην Πτολεμαίδα, για να επιτελέσουν το θλιβερό καθήκον να θάψουν ότι θύμιζε ανθρώπινο σώμα.

Καστράνιτσα (πια Πύργοι) 70 χρόνια μετά

Ο  Χάρμουντ Πούτιγκαμ, Γερμανός αντιφασίστας, από το σύλλογο «Διάλογος» της Βρέμης, σκύβει και ζητά συγγνώμη μπροστά στο μνημείο για τα θύματα των ναζιστών στους Πύργους Πτολεμαΐδας. Ο Μπρεχτ γρατσουνάει με το βαθύ νύχι της Μνήμης την επιφανειακή ευμάρεια των προηγούμενων καιρών που αποσύρεται όσο και να πεις, όσο πάει: “Ποιος κυβερνάει στ αλήθεια εκεί κάτω; ρώτησαν τον ταξιδιώτη του Γ Ράιχ. Κι εκείνος αποκρίθηκε: Ο Τρόμος...”
 
Μπορεί ο καιρός, σαν ήλιος και σαν σύνννεφο, να πέρασε πάνω από την εύφορη γη του τόπου, και να γεννήθηκαν πάλι τα περίφημα σ όλη την Ελλάδα κατακόκκινα μήλα και τα κεράσια, μπορεί η ΔΕΗ να κράτησε κατοίκους και ν ανέβασε το βιωτικό επίπεδο σε μια ακριτική εσχατιά,  αλλά σ αυτό βοήθησε κι ο ανειρήνευτος αγώνας των ειρηνικών καιρών. Αφού, όπως έγραψε ο Στάθης Ταξίδης στην Έντυπη Ελευθεροτυπία “έγινε η απόγνωσή τους ελπίδα κι απαντοχή, ο πόνος και το δάκρυ τους παρηγοριά και προσμονή, η πίκρα τους δύναμη και κουράγιο, το μοιρολόι τους τραγούδι. Και τραγούδησαν μαζί Πόντιοι και ντόπιοι τα τραγούδια τους και τους σκοπούς τους. Τη μια φορά το «Μήλο μου κόκκινο», την άλλη το «Σεράντα μήλα κόκκινα σ' έναν μαντίλ' δεμένα».
 
“Τραγούδησαν, γιατί ο ιδρώτας τους πότισε την αιματοβαμμένη τους γη, την έκανε να βλαστήσει και να καρπίσει. Και η γη τους έδωσε πλούσιους καρπούς. Μήλα ολοκόκκινα, μήλα πράσινα, κάθε λογής και ποικιλίας, εκλεκτής ποιότητας μήλα, από τα καλύτερα της χώρας μας, επιβραβεύοντας έτσι τους κόπους των κατοίκων. Το σπουδαιότερο όμως είναι που βλάστησαν και θαλερά κλαδιά στο δέντρο της ζωής. Γεννήθηκαν παιδιά και ξαναγέμισε το σχολείο και οι δρόμοι του χωριού με χαρούμενες παιδικές φωνές και οι ψυχές των χαροκαμένων κατοίκων με ελπίδα για ζωή.”

«Σου γράφω όπως μου ζήτησες ότι κρατάω στη μνήμη μου από την τραγωδία του χωριού μας” έγραψε ο Μανώλης Τασιώνης, ένα από τα παιδάκια που επέζησαν 70 χρόνια πριν, περιπλανώμενα μέσα στο πυκνό μακεδονικό δάσος. Κι η μνήμη κι η τραγωδία του χωριού του, κοινή Πaτρίδα είτε στο μαρτυρικό Δοξάτο της Δράμας (άλλη αποσιωπημένη ιστορία...) είτε στα μαρτυρικά Καλάβρυτα και στο Βιάνο, είτε στο Lidice και στο Ghetto της Βαρσοβίας, έχει μονάχα μια Προσταγή που ξαναγυρνά σαν Ερινύα από Φως για να φοβίζει τις Νυχτερίδες των Καιρών μας, που δολοφονούν είτε με μαχαίρια είτε με οικονομικούς πολέμους, όλους κι όλες εμάς που όλο και πιο πολύ περισσεύουμε: Να Μην Ξεχάσουμε. Δηλαδή Να Μην Παραδοθούμε... 

της Ελένης Καρασαββίδου από TV Χωρίς Σύνορα

Σαν σήμερα πριν από 71 χρόνια, η Μεσσηνία ντυνόταν στα μαύρα. Οι Γερμανοί εκτελούσαν στη Μεγαλόπολη 212 πατριώτες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Μεσσήνιοι. Τους είχαν συλλάβει οι αλήτες του Βρεττάκου στις 27 του Γενάρη, όταν έκαναν επιδρομή στην Καλαμάτα και με τη βοήθεια των ντόπιων χαφιέδων συνέλαβαν επιλεκτικά εκατοντάδες αντιστασιακούς. Τους οδήγησαν στο στρατόπεδο και λίγο αργότερα τους στοίβαξαν στα γερμανικά φορτηγά για να τους κουβαλήσουν μέχρι την Τσακώνα. Από εκεί ξεκίνησε ο γολγοθάς. Με τα πόδια έφθασαν νηστικοί στη Μεγαλόπολη και διανυκτέρευσαν σε καφενεία. Οι κάτοικοι έσπευσαν με χίλιες προφυλάξεις να συμπαρασταθούν στους πατριώτες. Το πρωί η πορεία στο Γολγοθά συνεχίστηκε. Πορεία μέχρι τις φυλακές της Τρίπολης με τις κάννες των όπλων στραμμένες πάνω τους. Και εκεί τα βασανιστήρια και οι ταπεινώσεις δεν είχαν τέλος. Στο κέντρο της Πελοποννήσου μια αποθήκη ψυχών περίμενε καρτερικά τις εκτελέσεις που θα ακολουθούσαν. Στις 23 Φεβρουαρίου δυνάμεις του ΕΛΑΣ στο Σάλεσι της Μεγαλόπολης αποδεκατίζουν Τάγμα των Γερμανών. Σε αντίποινα διατάζεται η εκτέλεση 200 κρατουμένων από τις φυλακές της Τρίπολης. Επιβάλλεται απαγόρευση κυκλοφορίας στους δρόμους Μεγαλόπολης και Τρίπολης μέχρι τις 7 του Μάρτη, απαγορεύεται η κυκλοφορία οχημάτων στο δρόμο Τρίπολης-Μεγαλόπολης και τοποθετούνται σκοπιές σε δευτερεύοντες δρόμους. Λίγο πριν τα ξημερώματα στις 24 του Φλεβάρη, 212 πατριώτες εκτελούνται στην Παλιόχουνη.
Οι Γερμανοί και οι προδότες συνεργάτες τους βύθισαν στο πένθος (και) τη Μεσσηνία. Για να μην ξεχνάμε γιατί δεν είμαστε... Ιερεμίες.

Το ρολόι της πόλης έδειχνε δυο και τριαντατέσσερα λεπτά, και το ημερολόγιο 13 Δεκεμβρίου 1943, όταν στον λόφο Καπή πάνω από τα Καλάβρυτα ήχησε το πρώτο από τα τρία μυδραλιοβόλα. Όταν και τα τρία έπαψαν  700 άτομα - σχεδόν όλος ο ανδρικός πληθυσμός της πόλης - είχαν εκτελεσθεί. Οι Καλαβρυτινοί δεν είχαν γεννηθεί για να γίνουν ήρωες, η άδικη θυσία τους όμως στο βωμό του ναζισμού που έβαψε την πορεία προς την Απελευθέρωση με αίμα, τους κατέστησε ήρωες.

Η περιοχή των Καλαβρύτων και της Αιγιαλείας είχε αναπτύξει ισχυρή αντιστασιακή δράση ήδη από τις αρχές του 1943. Ο γερμανικός στρατός της Βερμάχτ άρχισε να ανησυχεί για το επαναστατικό κλίμα, το οποίο ενδυναμωνόταν συνεχώς και θέλησε να το περιορίσει με μια οργανωμένη εκκαθαριστική επιχείρηση που θα περιλάμβανε βομβαρδισμούς, πυρπολήσεις και εκτελέσεις.
 
Στη Μάχη της Κερπινής στις 17 Οκτωβρίου 1943, η νίκη των ανταρτών ήταν μεγάλη. Είχαν καταφέρει να αιχμαλωτίσουν 80 περίπου Γερμανούς στρατιώτες εκτελώντας τους. Αυτή ήταν και η αφορμή...
 
Τα γερμανικά στρατεύματα ξεκίνησαν από τρεις ελληνικές πόλεις, την Τρίπολη, το Αίγιο και την Πάτρα, με τελική κατεύθυνση τα Καλάβρυτα, καίγοντας, λεηλατώντας και καταστρέφοντας ολοκληρωτικά τα γειτονικά χωριά που συναντούσαν στο δρόμο τους. Ρογοί, Κερπινή, Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Κάλανο, Βλασία, Μάνεσι Σαραδί, Μάζι, κ.ά., καθώς και την Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και Μονή Ομπλού, νότια της Πάτρας τυλίχθηκαν στις φλόγες και μέτρησαν νεκρούς.
 
Στις 9 Δεκεμβρίου 1943, οι Γερμανοί μπήκαν στα Καλάβρυτα. Πολλοί κάτοικοι των Καλαβρύτων, είχαν εγκαταλείψει το χωριό από το φόβο για τα αντίποινα. Οι Γερμανοί όμως κάλεσαν τους Καλαβρυτινούς να επιστρέψουν με τη διαβεβαίωση ότι δεν θα πειραχτεί κανείς. Μάλιστα, ο Γερμανός Διοικητής Ebersberger έδωσε το λόγο της στρατιωτικής του τιμής για να κατευνάσει τους ανήσυχους και φοβισμένους κατοίκους. Αφού προχώρησαν αρχικά στην πυρπόληση των σπιτιών που ανήκαν σε αντάρτες και στην αναζήτηση των Γερμανών τραυματιών της μάχης της Καρπινής, στις 12 Δεκεμβρίου ετοίμαζαν την αναχώρηση τους.
 
Στις 13 Δεκεμβρίου, όμως, νωρίς το πρωί κατέφθασε στην κωμόπολη δύναμη του τακτικού γερμανικού στρατού. Οι καμπάνες της κεντρικής Εκκλησίας ήχησαν και οι Γερμανοί αξιωματικοί διέταξαν όλους τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στο δημοτικό σχολείο της κωμόπολης, έχοντας μαζί τους μία κουβέρτα και τρόφιμα μιας ημέρας.
 
Στα σκαλοπάτια του σχολείου έγινε ο διαχωρισμός με τα γυναικόπαιδα να παραμένουν στο σχολείο, ενώ όλος ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας άνω των 14 χρονών να οδηγείται σε φάλαγγες στην κοντινή Ράχη του Καππή (στο «χωράφι του Καπή»). Το χωράφι αυτό ήταν μια επικλινής τοποθεσία σε σχήμα αμφιθεάτρου από το οποίο κανείς δεν μπορούσε να γλιτώσει, ενώ παράλληλα είχε πλήρη θέα της πυρπόλησης και καταστροφής των περιουσιών και των σπιτιών του χωριού.
 
Λίγες ώρες αργότερα, ριπές πολυβόλων έριχναν στο έδαφος τα σώματα των άτυχων Καλαβρυτινών. Την ώρα που οι άντρες έπεφταν νεκροί τα γυναικόπαιδα, παγιδεύτηκαν στο δημοτικό σχολείο, το οποίο είχε τυλιχτεί στις φλόγες. Ο καπνός που έπνιγε την ατμόσφαιρα τους έδωσε τη δύναμη να σπάσουν την πόρτα και να ξεχυθούν στα αιματοκυλισμένα Καλάβρυτα...
 
Αν και πέρασαν 71 χρόνια, ποτέ δεν ξέχασαν.
 
Από τους υπεύθυνους αξιωματικούς που διέταξαν τη σφαγή, μόνο ο Φέλμυ καταδικάστηκε στην Νυρεμβέργη, στην λεγόμενη δίκη των στρατηγών της ΝΑ Ευρώπης, και εξέτισε τρία χρόνια στην φυλακή για μια πράξη που δεν διέταξε και δεν γνώριζε, είχε όμως διατάξει γενικώς παρόμοια «μέτρα εξιλασμού». Ο Λε Σουίρ πέθανε αιχμάλωτος των Σοβιετικών το 1955 και κηδεύτηκε στην γενέτειρά του στην Βαυαρία με πλήρεις στρατιωτικές τιμές. Ο Εμπερσμπέργκερ πέθανε στο Ανατολικό Μέτωπο. Ο Ακαμπχούμπερ πέθανε στην Αυστρία το 1972 σε ηλικία 67 ετών. Ο Νταίνερτ πέθανε στην Αυστρία το 1979 σε ηλικία 64 ετών. Κανείς τους δεν λογοδότησε ενώπιον της Δικαιοσύνης.
 
Το Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα ταξίδεψε στα Καλάβρυτα και κατέγραψε με τον φακό του τις συγκλονιστικές μαρτυρίες των θυμάτων που επέζησαν.
 
Δείτε σήμερα το πρώτο μέρος του δίωρου ντοκιμαντέρ του Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα, «ΝΑΖΙ, ΛΗΘΗ και ΝΕΟΝΑΖΙ (Α): Από τα Καλάβρυτα στο Άουσβιτς»

στο http://tvxs.gr/news/san-simera/unternehmen-kalavryta-i-sfagi-ton-kalabryton

“ΠΕΡΙΚΛΗΔΕΣ”

στο χώρο και στο χρόνο...

Στα 1870 περίπου, ο Κώστας Μαλούσης, γόνος “βασταγμένης” οικογένειας Χορτιατινών, κτίζει τούτο το χώρο για αποθήκη σιτηρών. Δεκαπέντε χρόνια μετά,  το 1885, ο γιός του Αντώνης Μαλούσης, αργότερα Ελευθερίου, μετατρέπει την αποθήκη σε μπακάλικο - καφενείο. Το μαγαζί περνάει στη συνέχεια στους γιούς του Γιάννη και Κώστα, που το διατηρούν μέχρι το 1938.

Μετά την αποχώρηση του Γιάννη και του Κώστα, που με το επώνυμο Ελευθερίου πλέον, δημιούργησαν ανάλογη επιχείρηση στη Θεσσαλονίκη, στην περίφημη “Στοά Χορτιάτη”, το μαγαζί νοικιάζεται με την ίδια χρήση στους αδελφούς Γιάννη και Γιώργο Σκαραγκά μέχρι τον Οκτώβρη του 1944. Τότε περνάει στα “χέρια” της Ε.Π.Ο.Ν. και για ένα χρόνο περίπου μετατρέπεται από τη νεολαία του Ε.Α.Μ. σε πολιτιστικό στέκι - γραφεία της οργάνωσης.

Στα τέλη του 1945 ο χώρος νοικιάζεται από τον Χρήστο Δεμερτζή και λειτουργεί αμιγώς ως καφενείο με το όνομα “Ειλικρίνεια”! Η “Ειλικρίνεια” λειτούργησε σ’ αυτό το χώρο έως το 1949 οπότε και έγινε η “μεταφορά” της στον ιδιόκτητο χώρο του Χρήστου Δεμερτζή στο νέο πια χωριό. Είχε προηγηθεί το κάψιμο του Χορτιάτη στις 2/9/1944.

Την άνοιξη του 1950 περνάει από την οικογένεια Μαλούση στην ιδιοκτησία του Γιώργου Κουτούση, που μαζί με τον γαμπρό του Χρήστο (Τάκο) Χαρατσή συνεταιρίζονται και επαναλειτουργούν το χώρο ως μπακάλικο - καφενείο. Το μαγαζί διανύει πλέον την τέταρτη περίοδό του που κρατάει μέχρι το 1986 οπότε και κλείνει τον κύκλο του ως μπακάλικο - καφενείο. Έναν κύκλο που κράτησε έναν ολόκληρο αιώνα!

Στην 100χρονη ζωή του υπήρξε χώρος συνάντησης και επικοινωνίας αλλά και κέντρο αναφοράς της δημόσιας ζωής για τη μικροκοινωνία του Χορτιάτη. “Είδε” και “άκουσε” πολλά. “Έζησε” πολλά. Στέγασε χαρές και λύπες. Πέρασε πολέμους και ολοκαυτώματα και εμφύλιους, μα γλύτωσε. Τα χοντρά πέτρινα ντουβάρια του με τις ξυλοδεσιές, αλλά και οι παλιές καστανίσιες “αγριντιές” είναι ποτισμένες με μνήμες. Μνήμες από τον Χορτιάτη που έφυγε για πάντα, μα που τις “διηγείται” με την παρουσία του, αφού άντεξε στο χρόνο και στο χώρο...

Γιατί “Περικλήδες”;

Το 1938 ο μεγάλος Γιάννης Παπαϊωάννου γράφει ένα υπέροχο τραγούδι σε ζεϊμπέκικο ρυθμό: “Ο θάνατος του Περικλή” ή “Ο θάνατος του Μπεκρή”. Στίχοι δικοί του και πρώτη εκτέλεση απ’ τον σπουδαίο Στράτο Παγιουμτζή. Στο γραμμόφωνο του μπακάλικου - καφενείου του Γιώργου Κουτούση και του Τάκου Χαρατσή, χαλάνε κάθε βράδυ αρκετές βελόνες επαναλαμβάνοντας συνεχώς το διαχρονικό σουξέ του Γιάννη Παπαϊωάννου. “Γιώργο, Τάκο βάλτε μας τον Περικλή”.

Αυτό απαιτούσε η ...αξιαγάπητη πελατεία για να μερακλώσει! Και έτσι δεν άργησε να τους βγει το “όνομα”, το παρατσούκλι δηλαδή: οι “Περικλήδες”! Με το όνομα αυτό ταυτίστηκε πλέον και το μαγαζί στα επόμενα χρόνια της λειτουργίας του. Αλλά μέχρι σήμερα είναι και τοπωνύμιο της περιοχής.

Σεβαστήκαμε τούτη την όμορφη ιστορία και έτσι “Περικλήδες” είναι το όνομα που δώσαμε και μεις σήμερα στο μαγαζί μας. Οφειλή κυρίως στον μπάρμπα Γιώργο Κουτούση, που αρνήθηκε να τσιμεντωθεί - μεζονετοποιηθεί ο χώρος και η μνήμη του συνάμα. Τον ευχαριστούμε απεριόριστα γιατί το 1998 προτίμησε να γίνουμε εμείς οι νέοι ιδιοκτήτες.

Μπάμπης - Σίσσυ

Σεπτέμβρης 2007

Ένα νεαρό κράτος

Στα 1940, η Ελλάδα ήταν ακόμη ένα νεαρό κράτος. Οι Έλληνες φυσικά θεωρούσαν ότι η ιστορία τους ήταν μακραίωνη και ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους διαμορφώθηκαν πολλούς αιώνες πριν, κυριολεκτικά χάνονταν στα βάθη του χρόνου. Παρ’ όλα αυτά , η Ελλάδα και οι Έλληνες συγκροτήθηκαν ως κρατική οντότητα μόλις στην τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα. Συγκροτήθηκαν δε με ιδιαίτερο τρόπο. Το κράτος τους ήταν μικρό, καταθλιπτικά μικρό, σε σχέση με τη δόξα των επικαλούμενων ως προγόνων αλλά και με την υπαρκτή οντότητα του Ελληνισμού. Το Ελληνικό κράτος τελείωνε στη Λαμία, άντε στον Τίρναβο μετά το 1881, οι Έλληνες όμως βρίσκονταν παντού ολόγυρα. Στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην Οδησσό, στην Αλεξάνδρεια, στις πόλεις των Βαλκανίων, στα νησιά, στις απέναντι ακτές. Εκείνο τον καιρό το ερώτημα για το ποια ήταν η πρωτεύουσα των Ελλήνων δεν είχε ξεκάθαρη και τελεσίδικη απάντηση. Περισσότερο θα απέδιδαν στην Κωνσταντινούπολη αυτή την ιδιότητα, παρά στη μικρή «αναξιοπρεπή» Αθήνα. Και ας ήταν κυρίαρχοι στην πρώτη οι κραταιοί σουλτάνοι της ακόμη απέραντης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ανάμεσα στα 1912 και στα 1922 οι πόλεμοι και οι ανατροπές, στον κόσμο, στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, άλλαξαν τελείως την εικόνα της Ελλάδας και τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων. Η χώρα, χωρίς να γίνει μεγάλη, δεν ήταν πλέον μικρή στα νέα της σύνορα. Και, ακόμη σπουδαιότερο, Έλληνες ήσαν πλέον όσοι κατοικούσαν μέσα στα σύνορα της Ελλάδας. Χώρα, κράτος, έθνος, Ελληνισμός και Έλληνες ταυτίστηκαν ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία τους. Στην ουσία επρόκειτο κυριολεκτικά για μια νέα αφετηρία.

Η αφετηρία αυτή, όπως κάθε νέα αρχή, δεν ήταν εύκολη. Πρώτ’ απ’ όλα θεμελιώθηκε μέσα σε μια ασύλληπτη καταστροφή και στην εκπορευόμενη από αυτή κοσμογονία. Η συμφορά στη Μικρά Ασία ολοκληρώθηκε με τη μαζική ανταλλαγή πληθυσμών, έτσι ώστε να ταυτιστούν σύνορα και εθνικότητες. Περίπου ενάμισι εκατομμύριο Χριστιανοί ήρθαν στη νέα Ελλάδα για να πάρουν τη θέση εφτακοσίων χιλιάδων Μουσουλμάνων ή Βουλγάρων που έφυγαν από αυτήν. Αυτή η μαζική μετακίνηση ανθρώπων θα μπορούσε να καταλήξει σε ανθρωπιστική συμφορά, σε μια εποχή μάλιστα που τα αναγκαία δεν περίσσευαν και όπου καραδοκούσαν η ελονοσία και η φυματίωση. Το ότι δεν έγινε κάτι τέτοιο οφειλόταν σε πολλούς παράγοντες, στην εξωτερική συνδρομή, μεταξύ άλλων που έδρασε μέσα από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ), ουσιαστικά ως μια δεύτερη κυβέρνηση του τόπου.

Οφειλόταν όμως και σε κάτι πιο βαθύ, πιο κοινωνικό. Στην αφάνταστα επίμονη εργασία των ανθρώπων, στο μόχθο τους, αλλά και στη διάθεσή τους να παλέψουν συλλογικά και οργανωμένα για να δαμάσουν τις αντίξοες συνθήκες και να οργανώσουν τη νέα ζωή τους. Δύσκολα συνειδητοποιούμε σήμερα τα όσα έγιναν τότε. Συνοικίες ολόκληρες – παραγκουπόλεις, πολυκατοικίες, χαμόσπιτα – πλαισίωναν τις μεγάλες πόλεις διπλασιάζοντας – όπως στην Αθήνα – το μέγεθός τους. Εκατοντάδες χωριά και κωμοπόλεις, με ονόματα όπου κυριαρχούσε το «νέα», δημιουργήθηκαν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας: Νέα Ιωνία, Νέα Σμύρνη, Νέα Αλικαρνασσός, Νέα Πέργαμος, Νέα Μάκρη, Νέα Χαλκηδόνα…Τεράστιες εκτάσεις αξιοποιήθηκαν μέσα σε ελάχιστο χρόνο, η πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας από λίμνη έγινε πλούσιος σιτοβολώνας, έργα άρδευσης, ύδρευσης, κτίρια, δρόμοι, έκαναν δυνατή τη ζωή των Ελλήνων μέσα στη χώρα που επιτέλους είχαν δημιουργήσει.

Στον καθ’ εαυτό κοινωνικό και πολιτικό χώρο δύο ήταν οι κύριες επιπτώσεις αυτών των κοσμογονικών αλλαγών. Η πρώτη, η κοινωνική, ήταν η δημιουργία μιας χώρας μικροϊδιοκτητών, μικροπαραγωγών, μικροαστών, μικροεπαγγελματιών. Για να ζήσουν όλοι, παλαιοί και νέοι Έλληνες, η γη μοιράστηκε σε μικρούς αλλά ίσους κλήρους – στην πιο απόλυτη αγροτική μεταρρύθμιση που γνώρισε ο ευρωπαϊκός χώρος – έτσι ώστε όλοι να έχουν από κάτι για να στηριχθούν. Στις πόλεις, κλήροι, οικόπεδα και σπίτια μοιράστηκαν το ίδιο στις ζώνες της προσφυγιάς. Υπήρξε μια εξίσωση πολλών, πάρα πολλών ανθρώπων προς τα κάτω φυσικά – η χώρα δεν είχε τις δυνατότητες της αμερικανικής Δύσης ώστε να αντιμετωπίσει αλλιώς τα τρομερά γεγονότα. Εξίσωση που ήταν πλούσια σε παρενέργειες. Οι παραγωγοί, λόγου χάρη, στην ύπαιθρο δεν ήταν σε θέση με το μικρό τους κλήρο και την αντίστοιχα μικρή παραγωγή τους να σταθούν αυτοδύναμα απέναντι στο χονδρέμπορο. Η σχέση ανάμεσα στους δύο θα μπορούσε να γίνει εκρηκτική αν το κράτος δεν παρενέβαινε ώστε να αμβλύνει τις αντιθέσεις.. Η παρουσία του κράτους και η συλλογικότητα έγιναν κανόνας στην αγροτική παραγωγή, τη βασική οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Το πρώτο εκφράστηκε μέσα από την Αγροτική Τράπεζα και τους ποικιλώνυμους οργανισμούς που αναλάμβαναν τη συγκέντρωση και την εμπορευματοποίηση των  προϊόντων – του σταριού, του καπνού, του ελαιολάδου – σε τιμές κεντρικά καθορισμένες και με διαδικασίες που το ίδιο καθόριζε. Μέσω της μεθόδου των συμψηφισμών (του κλήρινγκ)1 το κράτος ανέλαβε ουσιαστικά και το εξωτερικό εμπόριο των ίδιων προϊόντων. Το δεύτερο εκφράστηκε με την ενθάρρυνση της αυτοοργάνωσης των παραγωγών με την άνθηση των συνεταιρισμών και της συλλογικότητας, σε κοινοτικό ή και περιφερειακό επίπεδο, στην ύπαιθρο. Οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί των υπαλλήλων και εργατών στις πόλεις ήταν κάτι ανάλογο.

Η δεύτερη, η πολιτική επίπτωση, ήταν η δημιουργία μιας ιδιόμορφης ελίτ, ορατής δια γυμνού οφθαλμού στη ύπαιθρο, παρούσα όμως και στις πόλεις. Η κρατική, δια των οργανισμών, παρουσία, οι συλλογικές δραστηριότητες προαπαιτούσαν φυσικά γραφειοκρατικούς μηχανισμούς από τα ανώτατα κεντρικά και κρατικά κλιμάκια - το μηχανισμό της Αγροτικής ή της Κτηματικής Τράπεζας λόγου χάρη – ως την τελευταία κοινότητα της χώρας. Οι μηχανισμοί αυτοί με τη σειρά τους κατασκεύασαν στελέχη άξια να διαχειριστούν και να οργανώσουν αποτελεσματικά συστήματα. Στην κάτω πλευρά της κλίμακας, στα μικρά χωριά και τα κεφαλοχώρια, ένας στενός κύκλος ανθρώπων, όσοι «γνώριζαν γράμματα» και ασκούσαν κάποια «κοινωνική» λειτουργία, αναλάμβαναν την ένταξη της μικρής τοπικής κοινότητας στο ευρύτερο πλαίσιο των γενικών μηχανισμών. Οι δάσκαλοι, οι καθηγητές των Γυμνασίων, οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι γεωπόνοι, οι μηχανικοί, οι υπάλληλοι των συνεταιρισμών, των οργανισμών, των τραπεζών οι εγγράμματοι ιερείς μερικές φορές αναλάμβαναν αυτό το δύσκολο έργο. Αυτοί μπορούσαν να μεταφέρουν τις οδηγίες και τους κανονισμούς , να επικοινωνήσουν με τα παραπάνω κλιμάκια, να οργανώσουν τη συλλογική εργασία – για το άνοιγμα δρόμων, για τα αποστραγγιστικά και αρδευτικά έργα, για το μέτρημα του καρπού ή του σπόρου, για την εφαρμογή νέων μεθόδων κλπ κλπ. Όλοι αυτοί αποτέλεσαν ένα κοινωνικό στρώμα άξιων ανθρώπων, στενά προσανατολισμένων προς την έννοια της προόδου.  Έννοια που τότε είχε ολότελα διαφορετική σημασία από αυτή που έχει σήμερα. Τότε δεν ετίθετο θέμα πλουτισμού του ενός ή του άλλου: το πρόβλημα που απασχολούσε τους ανθρώπους ήταν η αξιοπρεπής επιβίωσή τους σε αυτό το περιβάλλον της φτώχειας μέσα στο οποίο έκτιζαν την κοινωνία τους και την πατρίδα τους.

Μαζί με όλα αυτά, ρίζωσε βαθιά στη σκέψη του πολύ κόσμου μια πεποίθηση. Τη χώρα αυτή, μέσα στην οποία συγκεντρώθηκαν παλαιοί και νέοι Έλληνες, την κέρδισαν με τον κόπο τους, την έστησαν στα πόδια της με τον ιδρώτα και το μόχθο τους, με την πειθαρχία και την οργάνωσή τους. Η παραγωγή αυξήθηκε εντυπωσιακά στα λίγα αυτά χρόνια – από το 1924 ουσιαστικά ως το 1940, μόλις δεκαέξι χρόνια δηλαδή – η ελονοσία περιορίστηκε η φυματίωση επίσης. Τα παιδιά μάθαιναν γράμματα και η μοίρα των γερόντων, των αρρώστων και των ανήμπορων δεν εξαρτιόταν πλέον από τη φιλανθρωπία των γύρω. Αυτοί οι Έλληνες νέου τύπου δεν ήταν πλούσιοι, πολύ απείχαν όμως από του να είναι εξαθλιωμένοι. Είχαν αξιοπρέπεια, την αξιοπρέπεια που η εργασία δίνει, δεν έκλεψαν όσα τους ανήκαν, τα έφτιαξαν με τον κόπο τους, ήταν δικά τους. Και επειδή μάλιστα έβλεπαν χειροπιαστά τα αποτελέσματα του κόπου τους, απέκτησαν και αυτοπεποίθηση, πίστεψαν ότι με σωστή κοινωνική οργάνωση και με σκληρή δουλειά όλα μπορούν να γίνουν, ακόμη και τα θαύματα.

Ως πολιτική αντίληψη, η αυτοπεποίθηση των πολλών, η εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους,    ήταν κάτι το εξαιρετικά σημαντικό. Πέρα από τη φλύαρη και ανούσια «πολιτική» των κομμάτων, του Παλατιού, των αξιωματικών που είχαν το μυαλό τους μόνο στο επόμενο πραξικόπημα, κάτω, βαθιά στον κοινωνικό χώρο στήνονταν μεθοδικά οι προϋποθέσεις για ριζοσπαστικές αλλαγές. Αυτές δηλαδή που εκδηλώθηκαν με ορμή μέσα στην επόμενη δεκαετία.

Ο Μεταξάς

Η δικτατορία του Γεωργίου Β’ και του Ιωάννη Μεταξά έκλεισε αυτή τη δύσκολη περίοδο. Ήταν μία ιδιόμορφη δικτατορία, όπου οι εξουσίες μοιράζονταν ανάμεσα στο βασιλιά και το δικτάτορα, χωρίς μερικές φορές ο ένας – ιδιαίτερα ο Μεταξάς, ως θεσμικά κατώτερος – να μπορεί να παρέμβει στις αρμοδιότητες του άλλου. Καθώς και οι δύο ήσαν ισχυρές προσωπικότητες, αυτή η συγκατοίκηση σε καιρούς περίπλοκους, στις παραμονές ενός νέου μεγάλου πολέμου, δεν ήταν πάντοτε άνετη, γινόταν μάλιστα κάποτε και ενοχλητική. Επιφορτισμένος περισσότερο με τα εσωτερικά ζητήματα της χώρας, ο Μεταξάς εφάρμοσε τον κρατικό παρεμβατισμό και την κεντρική διαχείριση της οικονομίας με τρόπους πιεστικούς, ολοκληρώνοντας όσα η προηγούμενη περίοδος των δυσκολιών είχε κληροδοτήσει. Δεν ήταν μόνο τα Τάγματα Εργασίας και οι κορπορατιστικού τύπου εργατικές ενώσεις ή το ΙΚΑ που εξέφρασαν αυτή την πολιτική. Τεχνικές ανάγκης, η μεγάλη εκστρατεία για επίτευξη της αυτάρκειας της χώρας σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης πριν από την έναρξη του πολέμου, έδωσαν νέα ώθηση στη συλλογικότητα των πολιτών όπως και στις δεξιότητές τους. Οι αγρότες έμαθαν να μεγιστοποιούν την παραγωγή τους μέσα από τη σκληρή συλλογική εργασία, την περίφημη «γραμμική σπορά» ή τις «σκαλιστικές» καλλιέργειες. Η καταδίωξη των κατσικιών, πέρα από τις ευεργετικές για τα δάση επιπτώσεις της, αύξησε τη διαθέσιμη γη και ως εκ τούτου, μαζί με τις νέες τεχνικές, μεγάλωσε τις παραγωγικές δυνατότητες της υπαίθρου.

Σε άλλους τομείς, οι τομές ήταν εξίσου σημαντικές. Για να αντιστρατευθεί την υπεροχή του Παλατιού ο Μεταξάς προσπάθησε να φτιάξει το δικό του πολιτικό μηχανισμό. Εκ των πραγμάτων, δεν μπορούσε να κτίσει ένα κόμμα όπως η ιδεολογία του το ήθελε, μία παραλλαγή του φασισμού δηλαδή, καθώς μια τέτοια κίνηση θα τον έφερνε αντιμέτωπο με το Παλάτι και με τους εποπτεύοντες καχύποπτους Βρετανούς. Έφτιαξε λοιπόν μόνο μια πολιτική νεολαία, την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, την ΕΟΝ. Εξωτερικά το σχήμα αυτό ήταν ρητορικά φλύαρο και ασήμαντο, με τις αψίδες, τις χλαμύδες του και τη θεατρικοδουλική επιδειξιομανία του. Εσωτερικά ήταν κάτι το επαναστατικό. Οι νέοι, υποχρεωτικά, έβγαιναν από το σπίτι τους, μάθαιναν να ζουν σε παρέες, αγόρια και κορίτσια μαζί, να πηγαίνουν εκδρομές, να εργάζονται, να στήνουν θέατρο, να διασκεδάζουν σε χορούς ή σε «πάρτι». Φοβίες αιώνων, παραδόσεις και «ηθικές αξίες» κατέρρευσαν μπροστά στις ανάγκες της πολιτικής. Επιπλέον τα παιδιά δεν γίνονταν φασίστες. Αυτή τη συνεύρεση των νέων την κανοναρχούσαν από τη μία οι  κατηχητές του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου με τον κούφιο λόγο τους, από την άλλη ο μεγάλος δάσκαλος των καιρών, ο κινηματογράφος. Στη διαπαιδαγώγηση, ο δεύτερος, παρά την αισιοδοξία του Μεταξά, κέρδιζε κατά κράτος.

Στον Οκτώβριο του 1940 οι Έλληνες έφθασαν εξαιρετικά έτοιμοι και εφοδιασμένοι. Γνώριζαν άριστα τις τεχνογνωσίες της επιβίωσης και της προόδου, πίστευαν στον εαυτό τους, ήταν κοινωνικά ενταγμένοι με ένα ισχυρό πλέγμα που οι συλλογικότητες της ανάγκης είχαν δημιουργήσει. Ένιωθαν ένα βαθύ πατριωτισμό, μία απεριόριστη αγάπη για μία πατρίδα που οι ίδιοι είχαν, από το τίποτα, από την καταστροφή, δημιουργήσει. Είχαν ξεπεράσει παλαιά «ταμπού», ακόμη και στις σχέσεις των δύο φύλων. Έμενε να μάθουν και να πολεμούν. Γι’ αυτό φρόντισε ο Μουσολίνι και η φασιστική Ιταλία.

Ο πόλεμος στην Αλβανία

Στις παραμονές του πολέμου, τον Οκτώβριο του 1940, ίσως όλοι οι Έλληνες, πολιτική ηγεσία και απλοί άνθρωποι, επιθυμούσαν να μείνει η χώρα όσο το δυνατόν πιο μακριά από αυτόν τον τρομερό πόλεμο που είχε ξεκινήσει. Οι εικόνες από τις πόλεις που καίγονταν – η τότε μητρόπολη του κόσμου, το Λονδίνο, σωριάζονταν σε ερείπια το Σεπτέμβριο του 1940 – από τα πλοία που βυθίζονταν – οι πίσσες από τα τορπιλισμένα ιταλικά πλοία που χάνονταν στην προσπάθειά τους να φθάσουν στα Δωδεκάνησα είχαν γεμίσει το καλοκαίρι του 1940 τις ελληνικές ακτές – τρόμαζαν όπως ήταν αναμενόμενο τους μικρούς σε μια σύγκρουση που τόσο μάτωνε τους μεγάλους.

Πέρα από αυτή την κοινή εκτίμηση, υπήρχε και ένα άλλο πεδίο απόλυτης συμφωνίας: το ότι δηλαδή η χώρα θα αντιστεκόταν στην όποια εισβολή. Η τελευταία, θα έλεγε κανείς, αποτελούσε ένα είδος εξετάσεων. Στην υπεράσπιση της πατρίδας, αυτής που όλοι μαζί έκτισαν μέσα από τα ερείπια, θα κρινόταν ποιοι ήταν άξιοι γι’ αυτή και ποιοι όχι. Ήταν ένα είδος συμβολαίου που επικύρωνε όσα είχαν προηγηθεί, την ταύτιση των Ελλήνων με το χώρο που τους έδωσε η προγενέστερη ιστορία. Έχοντας δουλέψει, με τον τρόπο που είχαν δουλέψει στο Μεσοπόλεμο για την Ελλάδα, Οι κάτοικοί της τη θεωρούσαν δικό τους έργο, στενή ιδιοκτησία τους. Κανείς μα κανείς δεν έπρεπε να τους την πάρει. Επρόκειτο για ένα βαθύ αίσθημα πατριωτισμού απέναντι στο οποίο δεν έμεναν περιθώρια για υστερόβουλες σκέψεις ομάδων ή ηγετών. Απλά έτσι ήταν. Το «όχι» που είπε εκ των πραγμάτων ο Μεταξάς, απαντώντας στο τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη, ήταν μια ώριμη και καλά δουλεμένη απόφαση.

Επιπλέον η τύχη βοήθησε τους τολμηρούς. Η φασιστική Ιταλία ήταν ένα κράτος φανφαρόνων, οι πραγματικές δυνατότητες του οποίου ήταν αντιστρόφως ανάλογες της μεγαλοστομίας των ηγετών του. Στις 28 Οκτωβρίου η επίθεση στην Ελλάδα έγινε με εντυπωσιακά μικρές δυνάμεις, μόλις 100.000 στρατιώτες, και βασίστηκε σε φαντασιώσεις – περί απροθυμίας των Ελλήνων, περί εξέγερσης μειονοτήτων κλπ – παρά σε πραγματικά δεδομένα. Η ταχύτητα επιστράτευσης και συγκρότησης των μεγάλων στρατιωτικών μονάδων στην ελληνική πλευρά ήταν, βοηθούσης της γενικής προθυμίας, υποδειγματική σε τρόπο ώστε, στα μέσα Νοεμβρίου, ο ελληνικός στρατός απέκτησε σημαντική αριθμητική υπεροχή στο μέτωπο, την οποία και κράτησε σχεδόν μέχρι τα τέλη του Ιανουαρίου. Η ιταλική επίθεση εκφυλίστηκε σε υποχώρηση και μετά σε απελπισμένη άμυνα στις διαβάσεις που οδηγούσαν προς την κεντρική Αλβανία.

Για τους πολεμιστές της πρώτης γραμμής ο πολεμικός θρίαμβος υπήρξε φορέας πολλών μηνυμάτων. Το ότι κέρδιζαν μία από τις μεγάλες δυνάμεις του τότε κόσμου – άσχετα από τις πραγματικές της δυνατότητες στο συγκεκριμένο πεδίο μάχης – ενίσχυε την πίστη στον εαυτό τους. Την πίστη αυτή τη βίωναν μάλιστα συλλογικά. Εξαιτίας του συστήματος της επιστράτευσης οι στρατιωτικές μονάδες ήσαν συγκροτημένες σε τοπική βάση: κάθε σύνταγμα προερχόταν από μία πρωτεύουσα νομού, γεγονός που σήμαινε ότι σε κάθε τάγμα, σε κάθε λόχο, σε κάθε διμοιρία τις περισσότερες φορές οι φαντάροι ήσαν συντοπίτες, γνωρίζονταν μεταξύ τους, αποτελούσαν ένα είδος αποσπάσματος της κοινωνίας από την οποία προέρχονταν. Ακόμη περισσότερο, οι αξιωματικοί που τους οδηγούσαν στις μάχες τούς ήταν οικείοι. Μεγάλο ποσοστό των διμοιριτών, ανθυπολοχαγών ή και υπολοχαγών ήσαν έφεδροι, οι «εγγράμματοι» που είχαμε δει να οργανώνουν και να συντονίζουν τις προσπάθειες ανασύνταξης του Μεσοπολέμου.

Αυτοί οι δάσκαλοι, οι δικηγόροι, οι υπάλληλοι μάθαιναν τον πόλεμο μαζί με τους στρατιώτες τους. Ήταν δε ένας πόλεμος στα μέτρα τους. Το ορεινό τοπίο της Ηπείρου και της Αλβανίας, κατακερματισμένο και δυσπρόσιτο, δημιουργούσε πολυάριθμα μικρά πεδία σύγκρουσης, σχεδόν ανεξάρτητα και απομονωμένα το ένα από το άλλο. Οι κορυφές, οι χαράδρες, τα περάσματα ήσαν τα αντικείμενα διεκδίκησης ανάμεσα σε διμοιρίες, λόχους, διλοχίες, σπανιότερα τάγματα. Μερικές δεκάδες Ελλήνων μάχονταν το δικό τους πόλεμο σε κάθε ιδιαίτερη πτυχή των ατελείωτων βουνών, αντιμετώπιζαν το δικό τους εχθρό με τους δικούς τους τρόπους. Κανένα επιτελείο συντάγματος, μεραρχίας ή στρατιάς δεν μπορούσε να τους πει πώς να καταλάβουν την απέναντι κορυφή, πώς να νικήσουν το εχθρικό φυλάκιο. Οι τακτικές, σ’ ένα βαθμό, σχεδιάστηκαν επί τόπου από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Η ιταλική διάταξη, στον καιρό της αριθμητικής ανεπάρκειας των δυνάμεών της, άφηνε κενά ανάμεσα στα «σημεία στήριξης», τις κορυφές και τα περάσματα. Από αυτά τα κενά προχωρούσαν μικρές ομάδες, «πραγματοποιούσαν  διείσδυση στα μετόπισθεν της εχθρικής θέσης» που έλεγαν τα εγχειρίδια και οδηγούσαν τον εχθρό σε αναγκαστική υποχώρηση προς το επόμενο διάσελο και την επόμενη κορυφή. Εκατοντάδες μικρές νίκες αυτού του είδους έσπρωξαν των ιταλική διάταξη πίσω, βαθιά μέσα στα εδάφη της Αλβανίας.

Αυτό το είδος πολέμου έφθασε στα όριά του τον Ιανουάριο του 1941, όταν οι ιταλικές ενισχύσεις, που προοδευτικά έφθαναν στο αλβανικό μέτωπο, πύκνωσαν την εχθρική διάταξη και περιόρισαν τα κενά, τη στιγμή ακριβώς που οι καιρικές συνθήκες καθιστούσαν βασανιστική τη διαβίωση των στρατιωτών στα μεγάλα υψόμετρα και δύσκολο τον εφοδιασμό των προωθημένων μονάδων. Η προέλαση σταμάτησε, το μέτωπο καθηλώθηκε και το επιτελείο της Αθήνας, για να βγει από το αδιέξοδο, ξεκίνησε μία ατελείωτη σειρά αιματηρών όσο και άκαρπων επιθέσεων στην Κλεισούρα και το Τεπελένι. Τα κρυοπαγήματα, η κακή διατροφή, οι άσκοπες βαριές απώλειες προκάλεσαν καχυποψία αρχικά, δυσφορία στη συνέχεια στις ελληνικές δυνάμεις. Για τα κατώτερα κλιμάκια του στρατού, τους έφεδρους (αλλά και πολλούς μόνιμους), το γεγονός ότι οι απειράριθμες μικρές νίκες δεν οδήγησαν παρά στο βασανιστικό αδιέξοδο, γεννούσε ερωτηματικά και δυσάρεστες σκέψεις για τις προθέσεις της ηγεσίας. Ανάμεσα στην Αθήνα και το μέτωπο δημιουργήθηκε σιγά σιγά ένα αδιόρατο στην αρχή ρήγμα, το οποίο θα έπαιρνε διαστάσεις στα χρόνια που θα ακολουθούσαν. Τον ίδιο καιρό, στις 29 Ιανουαρίου, ο Μεταξάς πέθανε, ο Γεώργιος Β’ έμεινε μόνος ισχυρός ηγέτης της χώρας και οι Άγγλοι ανέλαβαν ουσιαστικά την υψηλή εποπτεία της πολεμικής προσπάθειας της χώρας.

Οι τελευταίες εβδομάδες του πολέμου στην Αλβανία ήταν εξαιρετικά πλούσιες σε πολιτικές διεργασίες στο επίπεδο των πολεμιστών του μετώπου και της κοινωνίας, της οποίας αυτοί αποτελούσαν το πλέον δραστήριο τμήμα. Από το Φεβρουάριο πολλαπλασιάζονταν οι ενδείξεις κρίσης στον ελληνικό στρατό. Σε μερικές μονάδες η έκφραση δυσαρέσκειας βγήκε φανερά στην επιφάνεια. Η απόκρουση της μεγάλης «Εαρινής επίθεσης» των Ιταλών δεν άλλαξε το γενικό κλίμα της δυσπραγίας. Όλοι γνώριζαν ότι η γερμανική επέμβαση πλησίαζε και ότι η τύχη της χώρας θα κρινόταν αλλού. Η μη ολοκλήρωση της νίκης στον καιρό της ελληνικής υπεροχής και των αλλεπάλληλων θριάμβων χρεώθηκε εξ ολοκλήρου στην πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της χώρας. Η ιδέα για «τρομαγμένους» και «άβουλους» ηγέτες και για «πεμπτοφαλαγγίτες», πράκτορες των Γερμανών, αξιωματικούς γεννήθηκε και εξαπλώθηκε μέσα στη γενική δυσαρέσκεια. Η ρήξη ανάμεσα στην ελληνική κοινωνία και την ηγεσία της έγραψε τις μέρες αυτές το πρώτο της κεφάλαιο.

Εισαγωγή στην ιστορία της Κατοχής

Τα γεγονότα της αμέσως προγενέστερης ιστορίας προετοίμασαν το έδαφος για τα όσα θα επακολουθούσαν. Ας σταθούμε στα κεντρικά σημεία αυτού του ιστορικού πλαισίου που είχε διαμορφωθεί στα 1941. Η χώρα, με τη μορφή και τα χαρακτηριστικά που είχε στα 1940, ήταν ένα νεαρό μόρφωμα, με προϊστορία μόλις δεκαέξι χρόνων περίπου. Οι θεσμοί, οι κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις ήταν ακόμη ρευστές και υπό διαμόρφωση. Αυτό σήμαινε ότι οι πολίτες ή οι πολιτικές δυνάμεις ήταν δυνατό να παρέμβουν σ’ αυτές, να τις αλλάξουν. Με άλλα λόγια, το μέλλον της χώρας ήταν ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, ένα λευκό χαρτί, όπου τα πάντα θα ήταν δυνατό να γραφτούν από την αρχή. Οι μεγαλύτερες ανατροπές ήταν εφικτές σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο.

Η κοινωνική διαστρωμάτωση ήταν επιπλέον ασταθής. Δεν υπήρχαν εδώ ισχυρές, οικονομικά και πολιτικά, άρχουσες τάξεις των οποίων οι δυνατότητες να μπορούν να υποκαταστήσουν τις αδυναμίες της πολιτικής, να καλύψουν τις ρωγμές και τα κενά που οι εξελίξεις δημιουργούσαν. Σε μια χώρα μικρών – όπου οι μεσαίοι φάνταζαν «νοικοκυραίοι» -  με παρονομαστή μάλιστα τον κοινό αγώνα για αξιοπρεπή επιβίωση, οι σχέσεις με το κράτος ήταν ιδιαίτερα κρίσιμες όσο και σύνθετες, ζωτικές θα τις ονομάζαμε καλύτερα. Κανένας λοιπόν δεν μπορούσε να παραμείνει αδιάφορος στις τυχόν περιπέτειες του τελευταίου.

Ακόμη, οι πολίτες είχαν κοινωνικές και πολιτικές αρετές, δυσεύρετες σε πιο ήπιους καιρούς. Αν και δεν είχαν ζήσει ως τότε σε μία πραγματική δημοκρατία, τα περιθώρια της αυτονομίας τους, της αυτενέργειάς τους στο δύσκολο περιβάλλον δεν ήσαν ασήμαντα. Ήταν πολίτες που με κόπο, με γνώση και με συλλογικό πνεύμα είχαν πετύχει πολλά με τις δικές τους και μόνο δυνάμεις. Οι δεξιότητές τους, στην πολιτική, στην οικονομία, στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή, ήταν αξιόλογες και επιπλέον, στην Αλβανία, οι στρατιωτικές δεξιότητες προστέθηκαν στις προηγούμενες. Συνηθισμένοι περισσότερο στις δύσκολες συνθήκες και στα δυσεπίλυτα προβλήματα, ελάχιστα τρόμαζαν μπροστά στις αντιξοότητες που θα παρουσιάζονταν μπροστά τους. Σε όλη την ως τότε ζωή τους είχαν μάθει να αντιμετωπίζουν αντιξοότητες.

Από την άποψη αυτή οι Έλληνες ήταν έτοιμοι – έτοιμοι με τον πλέον ριζοσπαστικό και απόλυτο τρόπο – να υποδεχθούν την Κατοχή. Και ακριβώς επειδή η άμεσα προηγούμενη ιστορία τούς είχε με τέτοιο τρόπο προετοιμάσει, μπόρεσαν να λειτουργήσουν, σε χρόνια δύσκολα και σκοτεινά, με έναν τρόπο που κανένας δεν περίμενε και που κανένας δεν είχε προμαντεύσει.

Σημείωση:

1.Η μέθοδος των συμψηφισμών, κλήρινγκ, αφορά τη μεταξύ δύο κρατών ανταλλαγή προϊόντων με βάση προσυμφωνημένες διοικητικά τιμές. Στην ουσία η μέθοδος υποκαθιστά την ελεύθερh αγορά και εφαρμόζεται σε περιόδους κλειστής οικονομίας, όταν μάλιστα η   μετατρεψιμότητα  του συναλλάγματος συμβαίνει να είναι, για πολλούς λόγους προβληματική. Η Ελλάδα χρησιμοποιούσε εντατικά αυτή τη μέθοδο ως την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά, στις εμπορικές σχέσεις της με τις ανατολικές χώρες. Στη δεκαετία του ’30, μετά τη μεγάλη κρίση, αυτή η μέθοδος ήταν κανόνας στην ευρωπαϊκή ενδοχώρα.

Το κείμενο είναι από το ένθετο «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας (16-10-2003)

- See more at: http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politikh&id=729#sthash.U6s3qciN.2IIuxnFy.dpuf

Ο "Νώντας" και η ιστορία του 

Αποσπάσματα από το βιβλίο του γιατρού Επαμεινώνδα Σακελλαρίου «…Διαθέσαμε  τη ζωή μας…»   «Μια μέρα ήρθε ένας νεαρός αντάρτης με κοιλιακό τραύμα. Ήρεμος, με ένα κομμάτι έντερο έξω, 4-5 εκατοστά, με θρόμβο αίματος. Δεν παραπονιόταν, δεν είχε αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασής του. Τι να του κάνω; Πώς να τον βοηθήσω; Τίποτε δεν μπορούσα να του προσφέρω, εκτός από μια πρωτόγονη αλλαγή. Φύλαγα στην τσέπη μου ένα μικρό μπουκαλάκι από πενικιλίνη με ιώδιο. Δεν το είχα χρησιμοποιήσει άλλη φορά. Το έβγαλα, έβρεξα ένα πανί με ιώδιο. Τύλιξα το έντερο και τον άφησα όπως ήτανε, χωρίς να καθαρίσω το τραύμα. Με κοιτούσε ο τραυματίας κατάματα, σαν κάτι να μου ζητούσε. Αυτή τη δραματική ματιά θα την έχω πάντα μπροστά μου. Τον προώθησα αμέσως στην Αλβανία. Αν είχαμε χειρουργό, θα επενέβαινε. Δεν είχα πάλι, ένα κομμάτι χαρτί να γράψω τ’ όνομά του! Τι να έγινε άραγε; Μάλλον θα χάθηκε, όπως και τόσοι άλλοι…».     «Ο νεοφερμένος αντάρτης αιμορραγεί πολύ. Βαστά τη μύτη του μ’ ένα καταματωμένο κουρέλι. Κάτωχρος, αδύναμος, φοβισμένος, μας κοιτά παρακαλεστικά. «Χάνω πολύ αίμα, φοβάμαι πως το αίμα μου στράγγιξε». Του φράζω τα ρουθούνια σφιχτά με γάζα. Για λίγο σταματά. Φυλλομετρώ με νευρικότητα το μοναδικό απαρχαιωμένο βιβλίο μου της άμεσης χειρουργικής βοήθειας. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ακατάσχετης ρινορραγίας, αναφέρει, επιβάλλεται η οπίσθια επιπωμάτωση και περιγράφει τα σχετικά εργαλεία. Ένα σκίτσο δείχνει πως ακριβώς εκτελείται. Η αιμορραγία απ’ τη μύτη συνεχίζεται ασταμάτητα. Ο ασθενής κάνει εμετό. Χωρίς υπερβολή, μια λεκάνη αίμα σκούρο με χοντρά πήγματα. Εργαλεία δεν υπάρχουν. Μ’ ένα κομμάτι λαστιχένιο σωλήνα απ’ τα ακουστικά μου, ένα κομμάτι σπάγγο και μια λαβίδα έγινε μ’ επιτυχία η οπίσθια επιπωμάτωση. Η αιμορραγία σταμάτησε αμέσως. Λευκός σαν πανί, κάθιδρος, με φανερά σημάδια φοβερής κατάπτωσης, αποκοιμιέται με τη λέξη «διψώ». Η νοσοκόμα Κουτμάνη ολονυκτής στο προσκέφαλό του δεν παύει να του δίνει νερό κάθε λίγο… Είμαι περήφανη,……. μου λέει δακρυσμένη. Το πρωί στάλθηκε με επειγουσα αποστολή στην Αλβανία. Η σφιχτοδεμένη γάζα δεν μπορούσε να μείνη περισσότερο από 24 ώρες. Υπέθεσα ότι πιθανώς να έπασχε από κάποια νόσο του αίματος».       Επαμεινώνδας Σακελλαρίου     Ποιος ήταν ο γιατρός Επαμεινώνδας Σακελλαρίου     Απόσπασμα από την ομιλία του Κώστα Χορομίδη, στην εκδήλωση «Γράμμος, Αντάρτικο Νοσοκομείο, Νώντας Σακελλαρίου, Αρχίατρος Δ.Σ.Ε» που έγινε το Σάββατο 21 Αυγούστου 2010 στη βιβλιοθήκη Π.Κ.Δ Νεστορίου. Ολόκληρη εδώ    Ο Νώντας Σακελλαρίου γεννήθηκε στα Κανάλια Καρδίτσας το 1901. Ως νέος γιατρός διορίσθηκε το 1927, στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. Γρήγορα αναγνωρίσθηκε η επιστημονική του ικανότητα και επιβλήθηκε ως ειδικός φυματιολόγος. Ο Νώντας Σακελλαρίου, για την περιοχή του Ασβεστοχωρίου-Χορτιάτη, Αγίου Βασιλείου, την προπολεμική εποχή, που η φυματίωση θέριζε κυριολεκτικά, ήταν μύθος για τους φτωχούς. Τη δεκαετία του 1990-2000 και στα βαθειά τους γηρατειά, όσους ηλικιωμένους της περιοχής συνάντησα, που τον γνώριζαν, είχαν να πουν μόνο τον καλό τους λόγο για την ανθρωπιά του. Υπήρξε ο φιλεύσπλαχνος γιατρός των φτωχών της περιοχής. Είχε άριστη την έξωθεν μαρτυρία, ως γιατρός-άνθρωπος. Το 1940 εξαιρέθηκε της επιστράτευσης, για να υπηρετήσει ως Διοικητικός Διευθυντής του Σανατορίου. Ο Νώντας Σακελλαρίου, γνωστός πια ως «Νώντας», συνεπής στρατιώτης των ιδεών του, δρασκέλισε τα βήματα της μακρόχρονης ζωής του, με συνεχή προσφορά, που όσοι είχαν την αγαθή τύχη να τον ζήσουν, να τον γνωρίσουν, χωρίς δισταγμό, αφειδώλευτη του παρέχουν την αναγνώριση, ότι υπήρξε ένας αγωνιστής των ιδεών του, πρότυπο επιστήμονα και ανθρώπου.       Το 1943 προσχώρησε στην Εθνική Αντίσταση, υπηρέτησε ως ο Αρχίατρος της 10ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ και μετά της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας. Στον Εμφύλιο πόλεμο, υπήρξε ο Διευθυντής της Υγιειονομικής Υπηρεσίας του Δημοκρατικού Στρατού, δηλ. αντίστοιχα Γενικός Αρχίατρος του Ελληνικού Στρατού. Το 1949 με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, τον πήγαν στην Τασκένδη, όπου εργάσθηκε ως γιατρός και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1975. Τον γνώρισα το 1945, όταν νοσηλευόμουνα στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. Το 1945-1946 κινδυνεύοντας η ζωή του από τους παρακρατικούς, τέσσερις φορές μεσάνυκτα έκαναν έρευνα στο σπίτι του, έφυγε για το δεύτερο αντάρτικο το Σεπτέμβρη του 1946. Αλληλογραφήσαμε όταν μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού ήταν στην Τασκένδη. Συναντηθήκαμε αμέσως με τον επαναπατρισμό του. Δραστηριοποιήθηκε για την αναγκαία περισυλλογή και επιβίωση, την ανάκτηση της περιουσίας του και τη σύνταξή του. Χαιρόμουνα που είχα την τύχη να βρισκόμαστε τακτικά και να τον ακούω, να μου διηγείται την ενδιαφέρουσα ζωή του, τη δραματική εμπειρία και τα συμπεράσματά του από τον εμφύλιο πόλεμο, φιλοσοφημένα, με απλότητα, ηρεμία και πειστικότητα. Τον άκουγα με θαυμασμό. Ήταν ωραίος άνθρωπος.     Ένα σχόλιο   Είχε πέσει τυχαία το βιβλίο του στα χέρια μου από την σειρά «Εμφύλιος σε Α΄Ενικό» που είχε επιμεληθεί ο Παντελής Βούλγαρης  πριν μερικά χρόνια για το «Βήμα». Φυσικά δεν γνώριζα το όνομα του αντάρτη γιατρού και την ιστορία του. Ποιο σχολείο να σου μιλήσει για αυτά;   Ο άνθρωπος αυτός δεν είχε ανάγκη τίτλου και ταμπέλας. Δεν βροντοφώναζε τις πράξεις του. Έκανε το καθήκον του και η ιστορία τον κατέγραψε ως «αφανή ήρωα»(σ.σ Έχω αρχίσει και πιστεύω με αυτά και με αυτά ότι όσους δεν γνωρίζουμε είναι αυτοί που κάνουν τα περισσότερα). Αυτή την Εποχή, την Εποχή των δηλώσεων και της ταμπέλας, των ψεύτικων ηρωισμών και της τσάμπα μαγκιάς, ας στρέψουμε για λίγο το βλέμμα μας σε αυτούς που λειτούργησαν χωρίς ιδιοτέλεια όταν το απαιτούσαν οι περιστάσεις. Το έχουμε ανάγκη. Πηγή: www.lifo.gr

ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

Δεν είμαι ιστορικός, ούτε δημοσιογράφος, παρά μόνο ένας απλός πολίτης που με απορία παρακολουθώ τα γεγονότα σεβόμενος την ιστορία αυτού του τόπου. Αναρωτιέμαι μάλιστα εάν πρόκειται για άγνοια ή ηθελημένη αδράνεια, όχι μόνο των παραγόντων αλλά και των κατοίκων.

Να θυμίσω, για την ιστορία, ότι την Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2013 είχαμε την ιστορική επέτειο των 100 χρόνων της απελευθέρωσης του Χορτιάτη από τον Τουρκικό ζυγό. Δυστυχώς όμως, κανείς μα κανείς, ούτε μια αναφορά, ούτε ένα σχόλιο, ούτε μια εκδήλωση δεν πραγματοποίησε γι’αυτό το τόσο σημαντικό γεγονός. Περιμένω, έστω και τώρα, από όλους να δείξουν την πρέπουσα ευαισθησία και το ίδιο ενδιαφέρον που δείχνουν κατά καιρούς για διάφορες εκδηλώσεις και γεγονότα.

Ο Ιστορικός και Μαρτυρικός Χορτιάτης έχει βαθιές ρίζες. Ξεκίνησε από τον 5ο με 4οπ.Χ. αιώνα με τον αρχαίο «Κισσό» και συνέχισε έως τον 11ομ.Χ. αιώνα, οπότε εμφανίστηκε το όνομα Χορταΐτης (Χορτιάτης) μαζί με τον ομώνυμο οικισμό, ο οποίος 4 αιώνες μετά (περίπου το 1487) πέρασε σε Τουρκική κατοχή. Στις 13 Ιανουαρίου 1913, ημέρα Δευτέρα, απελευθερώθηκε χάρις σε μια διμοιρία 45 ανδρών του 1ου ανεξάρτητου τάγματος Κρητών, με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Ιωάννη Αλεξάκη, η οποία στρατοπέδευσε στο δημοτικό μας σχολείο. Εκεί τους υποδέχτηκαν σε πανηγυρικό κλίμα ο τότε «μουχτάρης» πάρεδρος του χωριού, Γεώργιος Σαρδέλας, μαζί με τους «αζάδες» (κοινοτικούς συμβούλους), τους ιερείς του χωριού, τον ιατρό, τον διευθυντή και τους δασκάλους του σχολείου, και πλήθος Χορτιατινών. Προς τιμή τους παρέθεσαν στη συνέχεια δεξίωση με γλέντι στο κοινοτικό καφενείο.  Αναχώρησαν στις 26 Ιανουαρίου 1913 για να συνεχίσουν το έργο τους και σε άλλα χωριά.

Σήμερα, στην αρχή του 21ου αιώνα, 100 χρόνια μετά την απελευθέρωση, ελπίζω το 2013 να είναι αφιερωμένο στην νεότερη ιστορία του Χορτιάτη, με κάθε είδους εκδηλώσεις, ομιλίες, αφιερώσεις, παρουσιάσεις. Όχι μόνο από την επίσημη δημοτική και κοινοτική αρχή, τα σχολεία, τους συλλόγους και φορείς της τοπικής κοινωνίας, αλλά και από τις άλλες δημοτικές κοινότητες, όπως ορθά έπραξαν με την συμμετοχή τους στον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.   

Ιδιαιτέρως όμως πρέπει να ενδιαφερθούν οι αρμόδιοι παράγοντες του Δήμου και, εκτός των εκδηλώσεων, να φροντίσουν για την ανάδειξη των μνημείων και της ιστορίας, αλλά και του ολοκαυτώματος της 2ας Σεπτεμβρίου, του Χορτιάτη, ώστε να συμπεριλαμβάνονται στις ετήσιες ομιλίες των σχολείων, τουλάχιστον του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη, όπως γίνεται με την γενοκτονία των Ποντίων, το ολοκαύτωμα των Εβραίων, κ.α. Ίσως με τέτοιες αναφορές μπορέσει να θεωρηθεί ο Δήμος Ιστορικός κατ’ουσίαν, και όχι απλά να αποκαλείται έτσι κατ’ευφημισμόν.

Υ.Γ. Προτίθεμαι να παρουσιάσω, σε επόμενες δημοσιεύσεις, ένα ιστορικό αφιέρωμα καθώς και Χορτιατινή λαογραφία ως φόρο τιμής για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση του Χορτιάτη. Ελπίζω να υπάρξουν και άλλοι μιμητές, ώστε όλοι μαζί να βοηθήσουμε προκειμένου το έτος 2013 να είναι αφιερωμένο στην ιστορία του Χορτιάτη. Διότι όποιος δεν γνωρίζει και δεν σέβεται την ιστορία του τόπου του, δεν έχει ούτε παρόν ούτε μέλλον.

Κουτούσης Ιωάννης
π. καθηγητής μέσης εκπαίδευσης